Fragment pracy Wpływ współczesnych kryzysów finansowych na zmiany zachodzące w przemyśle kreatywnym (2021)

Autor: Michał Tyszkiewicz

Lata poprzedzające globalny kryzys finansowy 2007-2009, stanowił nadzwyczajny oraz długotrwały okres ożywienia gospodarczego, czemu służył nasilający się rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych, jak również spadek cen wyposażenia informatycznego oraz usług telekomunikacyjnych (na co wpływ miały w dużej mierze taniejące półprzewodniki, pośrednio oddziaływujące na pozostałe gałęzie gospodarki). Mnogość oraz różnorodność czynników, pozwoliła wykreować fundamenty nowej gospodarki, doprowadzając do transformacji podstawowych praw ekonomii. Innowacje wprowadzane na rynki finansowe, wsparte dynamicznym rozwojem nowoczesnych technologii, utorowały drogę nowym, często nieusytuowanym jeszcze inwestorom, z kolei nowatorskie oraz szybko przynoszące duże korzyści majątkowe – instrumenty finansowe, udrożniły drogę prowadzącą do zwielokrotniania zysków.¹

W połowie 2007 r. gospodarki krajów rozwiniętych dotknął kryzys finansowy, który niespełna dwa lata później, w marcu 2009 objął swoim zasięgiem niemal cały świat. Zapaść miała swoje źródło na rynkach tzw. kredytów hipotecznych subprime (ang. subprime loan) w USA. Udzielane pożyczki (zwane kredytami wysokiego ryzyka), kreowane były przede wszystkim z myślą o klientach, którzy nie posiadali wystarczającej zdolności do ich zaciągania. Ponosząc wysokie ryzyko nabytej oferty, kredytobiorcy zobowiązywali się do spłaty wyższego oprocentowania, który miały za zadanie zrekompensować prywatnym instytucjom finansowym ryzyko ich udzielania.² New Century Financial Corporation (NCFC), największy pożyczkodawca hipoteczny z segmentu subprime wraz z podmiotami powiązanymi, złożył zarówno wniosek o ogłoszenie upadłości,³ jak również wniosek o ochronę przed bankructwem na mocy rozdziału 11 Kodeksu Upadłościowego Stanów Zjednoczonych (ang. U.S. Bankruptcy Code) w Sądzie Upadłościowym Stanów Zjednoczonych Dystrykt Delaware z siedzibą w Wilmington (ang. United States Bankruptcy Court for the District of Delaware).⁴ NCFC zwolnił 3200 pracowników, stanowiących 54 proc. siły roboczej firmy, a ponadto sprzedał większość aktywów w przeciągu 45 dni. Upadłość New Century nastąpiła blisko dwa miesiące po tym, gdy przedsiębiorstwo po raz pierwszy ujawniło problemy dotyczące zaległych oraz niespłaconych pożyczek hipotecznych.⁵

19 lipca 2007 roku, Henry Paulson w blisko półtora roku po objęciu swojego stanowiska w następstwie rezygnacji Johna Snowa, mógł pochwalić się pierwszymi sukcesami w dążeniu do realizacji wyznaczonego przez siebie celu, jakim miało być rozwiązanie czterech długoterminowych problemów gospodarczych USA. Flagową misją (o której wielokrotnie wspominał w swoich początkowych wystąpień publicznych jako Sekretarz Skarbu), była wnikliwa identyfikacja problemu występowania dużej przepaści dzielącej najbogatszych i najbiedniejszych Amerykanów oraz konsekwentne dążenie do jej redukcji.⁶ Tego dnia, Dow Jones Industrial Average (DJIA), uznawany za czołowy indeks akcji spółek notowanych na amerykańskich giełdach papierów wartościowych NYSE (ang. The New York Stock Exchange) oraz NASDAQ (ang. (ang. National Association of Securities Dealers Automated Quotations),⁷ osiągnął największą rangę od początku swojego istnienia (1915), która przewyższyła wartość 14 tys. punktów.⁸ Kolejne miesiące wykazywały regres koniunktury. 31 sierpnia prezydent USA George W. Bush zaanonsował wprowadzenie planu, którego celem była pomoc obywatelom USA w związku ze spłatą zaciągniętych hipotek. Głównym celem projektu rządu Busha, było utrzymanie płynności na rynkach finansowych. Pod koniec tego samego roku, System Rezerwy Federalnej podjął decyzję o przyznaniu sektorowi bankowemu pożyczek krótkoterminowych o łącznej wartości 41 mld USD, w celu wyciągnięcia instytucji z problemów związanych z płynnością.

Początek kolejnego, 2008 r. wykazywał gwałtownie rosnące ceny surowców, które uwidoczniły się w cenie jednej baryłki ropy naftowej (przekraczającej 100 USD). W styczniu Departament Pracy Stanów Zjednoczonych (ang. US Department of Labor), opublikował grudniowy raport, wykazujący gwałtowny spadek zatrudnienia w ostatnim miesiącu 2007 r. W lutym 2008 r., sytuacja uległa znacznemu pogorszeniu. Miejsc pracy ubyło o ok. 63 tys. Ekonomiści z UBS Group AG, Lehman Brothers Holdings Inc., Morgan Stanley & Co., Merrill Lynch & Co., i Goldman Sachs Group, Inc. wydali wspólną opinię, sugerującą wejście USA w stadium recesji, którą potwierdziły badania i analizy, zrealizowane przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (ang. International Monetary Fund, IMF). Raport opublikowany w kwietniu br., który wskazał ponadto na globalny potencjał recesji, wymagający 950 mld USD wartości odpisów, mających na celu zabezpieczenie strat.

15 września 2008 (w tzw. „czarny poniedziałek”),⁹ zapadła decyzja o bankructwie bankowego giganta Lehman Brothers Holdings Inc., po upadku którego miało miejsce głębokie oraz paraliżujące załamanie zaufania na rynku, co w efekcie doprowadziło do sytuacji, w której przeszło 100-letnie przedsiębiorstwa, pokroju General Electric (GE), rozpoczęły starania, zmierzające do znalezienia kapitału niezbędnego do utrzymania płynności.¹⁰ W przeciągu doby, notowania American International Group, Inc., AIG (globalnego lidera branży ubezpieczeniowej, wchodzącego w skład indeksu Dow Jones Industrial Average) spadły o ok. 60 proc. W Polsce, doszło do spadku wskaźnika indeksu WIG20 o 3,81 proc., prowadząc do jego najniższego poziom od 2005 r.¹¹

W rozmowie z dziennikiem “Rzeczpospolita” w październiku 2008 r., Jacek Chwedoruk (ekspert rynku fuzji, przejęć i rynku kapitałowego oraz dyrektor zarządzający i partner polskiego oddziału międzynarodowego banku inwestycyjnego z ponad 200-letnią tradycją, będącego w ścisłym centrum światowych rynków finansowych – Rothschild & Co),^{12 / 13} przyznał że niemal wszystkie globalne banki, mierzą się z problemami kryzysu. Wskazał przy tym na mocne spadki kursów akcji, zaangażowanie w transakcje wymagające kapitału, a ponadto stwierdził że “pozostałe (banki) są właśnie ratowane”.¹⁴

By w pełni zobrazować genezę globalnego kryzysu finansowego XXI w., należy zwrócić uwagę na moment narodzin największego w historii, Wielkiego Kryzysu XX w. (ang. Great Depression), który siłą swojego rażenia, objął niemal wszystkie obszary ówczesnej gospodarki amerykańskiej oraz większość krajów funkcjonujących w systemie gospodarczym, opartym na prywatnej własności środków produkcyjnych.¹⁵ Rok po trwającym ok. 12-miesięcy okresie recesji, w 1921 r., nastąpił tzw. wielki boom, podczas którego systematycznie wzrastała podaż pieniądza. W ciągu ośmiu lat, wzrost ten sięgnął 28 mld USD, co oznaczało zwiększenie ilości ekwiwalentu powszechnego w obiegu (o 61,8 proc.), umacniającego wielkogabarytową i nieustannie rosnącą inflację, której efektem był wzrastający o 51,1 proc depozyt bankowy. Zwiększeniu o 113,8 proc. uległy ponadto rezerwy ubezpieczeniowe na życie, z kolei udziały w kasach oszczędnościowo-kredytowych wzrosły o 224,3 proc. Pierwsza połowa 1929 r., ujawniła zahamowanie wzrostu, mającego bezpośredni związek ze zmniejszeniem wartości depozytów bankowych, przy jednocześnie niezmiennym zachowaniu podaży pieniądza.¹⁶ 24 października 1929 r., doszło do wykupienia wraz z marżą (tzn. za pośrednictwem kredytów zabezpieczonych wyłącznie niewielkiej części ich wartości), mnogości akcji, co w następstwie spadków cen, wymusiło na inwestorach zlikwidowanie posiadanych przez nich udziałów, prowadząc do natężonych spadków parytetu. Między okresem szczytowym, mającym miejsce we wrześniu, a najniższym, przypadającym na listopad, wartość akcji mierzona na terenie Stanów Zjednoczonych, przy pomocy indeksu Cowles obniżyła się o 33 proc. (wydarzenie to określa się mianem Wielkiej Katastrofy 1929 r.)¹⁷

Pierwotnie poufne zeznania, włączone do 662-stronicowego raportu Komisji ds. Badania Kryzysu Finansowego (ang. Financial Crisis Enquiry Commission, FCIC) oraz udostępnione opinii publicznej w styczniu 2011 r., zawierały obszerne zeznania byłego Przewodniczącego Rady Gubernatorów Systemu Rezerwy Federalnej Bena Bernanke, które ten, złożył przed komisją w listopadzie 2009 roku. Bernanke miał powiedzieć, że „Wrzesień i październik 2008 r., były miesiącami największego krachu finansowego w historii świata, łącznie z Wielkim Kryzysem”.¹⁸ Specjalista od cykli koniunkturalnych i polityki pieniężnej, wykładowca na New York University (NYU) oraz ponad 30-letni współpracownik Bernankego,¹⁹ stwierdził – „Domyślam się, że chodziło mu o najbardziej złożone i powszechne pogorszenie się rynków finansowych. Nie sądzę, by miał na myśli, że Wielki Kryzys był łagodniejszy niż Wielka Recesja”. Podczas Wielkiego Kryzysu, bezrobocie wzrosło do 25 proc., przy jednoczesnym spadku produkcji o niemal 50 proc. Choć w skrajnym momencie globalnego kryzysu finansowego 2007-2009, stopa bezrobocia nie przekroczyła 10 proc., wskaźnik ten był najwyższy od wczesnych lat 80-tych i niemal tak samo fatalny, jak w latach 30. XX w. „Byłoby oburzające, gdybym powiedział, że był to ogólnie większy kryzys, ale można by argumentować, że wstrząsy były równie wielkie” – stwierdził Jeffrey Shafer, były urzędnik Rezerwy Federalnej i Skarbu Państwa.²⁰

“Jeden świat, jedno marzenie” (ang. One World, One Dream) – brzmiało hasło Igrzysk Olimpijskich w Pekinie, trwających od 8 do 24 sierpnia 2008 roku. Według Liu Qi, prezydenta Komitetu Organizacyjnego, jego idea definiowała kroczenie 1,3 miliarda chińskich obywateli w kierunku pokoju na całym świecie.²¹ Ósmego dnia, ósmego miesiąca, dwa tysiące ósmego roku, o godzinie ósmej, minut osiem wieczorem, czasu pekińskiego, rozpoczęły się XXIX Igrzyska które otwarła, trwająca blisko cztery godziny i kosztująca 100 mln USD, ceremonia wyreżyserowana przez Zhang Yimou’na – chińskiego reżysera, operatora oraz producenta filmowego, docenianego zarówno przez krytykę oraz widownię festiwalową (zdobywca m.in. Nagrody BAFTA, Złotej Palmy czy Złotego Niedźwiedzia), jak również przeciętnego widza.²² Cyfra osiem (“八 bā”) w kulturze hińskiej, ma przynosić szczęście, co wynika to z faktu, iż “八 bā”, wymawia się podobnie do “发, fā”, które oznacza “发财, fācái” – „wzbogacić się”. Ponieważ stojące obok siebie ósemki, swoim wyglądem przypominają znak “囍, Xǐ” – „szczęście”, często wykorzystywane są przez chińskich przedsiębiorców jako element nazwy firmy, cen produktów (końcówka 98, zamiast 99 – jak ma to miejsce np. w Polsce) czy adresu, pod którym rejestruje się spółkę.²³

W latach 1958-1962 Przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej – Mao Zedong (chiń. upr. 毛泽东), wdrożył w życie tzw. Wielki skok naprzód (wielki skok, chiń. upr. 大 跃进) – wieloletni plan, mający na celu doścignięcie krajów pierwszego świata (kapitalistycznej części Europy oraz Ameryki Północnej). „Trzy czerwone sztandary” (trzy kampanie masowe, chiń. upr. 三面红旗),²⁴ stanowiące reformy oparte o mobilizację wysiłku mas, wielkiego skoku naprzód oraz zwiększenia znaczenia linii generała partii, odzwierciedlały się w dużych kosztach, jakie państwo poniosło w celu tworzenia nowych miejsc pracy, przy jednoczesnym spadku poziomu życia obywateli.²⁵ Jednym z gospodarczych założeń nowego planu, miały być: rozległy zasięg oraz duża siła oddziaływania. Ich celem było pobudzenie gospodarki m.in. poprzez wzrost przemysłu o 33 proc., czy podwyższeniu produkcji stali o 19 proc.²⁶ Urzeczywistnienie Wielkiego Skoku oraz wspólnot chłopskich, doprowadziło do klęski głodu, pochłaniającej 25-30 mln obywateli Chin. Spowolnienie gospodarcze przy jednoczesnym wzroście stanu liczbowego ludności, spowodowało zmniejszenia wzrostu PKB Państwa Środka. ChRL w okresie od 1952-1978 odnotowywała intensyfikację wartości PKB, rzędu (średnio) 4,40 proc. oraz rocznie; 2,34 proc. per capita, z kolei w latach 1978–2007, udział PKB Chin w gospodarce światowej wzrósł z 1,7 proc. do 9,5 proc.²⁷

W 2004 roku miało miejsce przekształcenie konstytucji chińskiej, co w efekcie uchyliło zwierzchniczą rangę własności państwowej na rzecz wdrożenia gwarancji własności prywatnej. Wprowadzona seria reorganizacji zarówno ułatwiła, jak również poszerzyła prowadzenie działalności o charakterze prywatnym, otwierając Chiny dla zagranicznych wpływów inwestycyjnych.²⁸ Kilka lat później, w 2007 r. Chińska Republika Ludowa, wyprzedziła Stany Zjednoczone, stając się drugim w kontekście wielkości (zaraz po krajach Unii Europejskiej), państwem eksportującym produkowane przez siebie towary. Eksport dóbr produkcyjnych oraz usług z ChRL, eskalował z 9,1 proc. w 1985 roku do 37,8 proc. w 2008 r. (wzrost o 28,7 proc.), z kolei eksport netto (tzn. eksport pomniejszony o import) w 2007 r., przyczynił się do zwiększenia o jedną trzecią produktu krajowego brutto. Ówczesne szacunki, wykazywały przy tym na zatrudnienie ok. 80 mln obywateli Chin w sektorze handlu zagranicznego. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, BIZ (ang. foreign direct investment – FDI), czyli tzw. wariant zaangażowania kapitałowego, określany jako międzynarodowy przepływ kapitału, którego celem jest powołanie do życia w innym kraju podmiotu zależnego oraz pełnienia nad nim inspekcji,²⁹ określany jest mianem najbardziej korzystnego i bezpiecznego wariantu, prowadzącego do globalnych przepływów kapitałowych, a ponadto finansowych procesów restrukturyzacji i rozwoju.³⁰ Przepływy bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Republiki Chińskiej w 2007 r. wyniosły 75 mld USD. ChRL stał się wówczas trzecim co do wielkości po UE i Stanach Zjednoczonych – adresatem BIZ.³¹

Wielu ekonomistów, w tym, m.in. Profesor Wojciech Morawski – polski historyk, ekonomista, wykładowca w Szkole Głównej Handlowej (SGH) oraz autor książki „Kronika kryzysów gospodarczych” (pierwsze wydanie 2003) – prognozowało Republikę Chińską jako najbardziej prawdopodobne miejsce wybuchu kolejnego kryzysu gospodarczego. Wstęp do artykułu naukowego pt. „Kryzys gospodarczy 2008 roku – perspektywa historyczna”, wydanego w 2010 r., Morawski otwiera słowami „Stwierdziliśmy, że następny kryzys przejdzie do historii pod nazwą „chińskiego” (…) Kiedy tak wielki rynek otwiera się na gospodarkę światową, to początkowo jego możliwości wydają się nieograniczone i to staje się źródłem spekulacji.”³²

Pierwsza połowa 2008 r. wykazywała niezachwiany poziom gospodarczy chińskiego rynku. Wzrost produktu krajowego brutto Państwa Środka był porównywalny z 2007 r. i liczył kolejno w pierwszym 10,6 proc., drugim 10,1 proc. oraz w trzecim 9,0 proc PKB. Odczuwalny spadek tempa wzrostu, miał miejsce w czwartym kwartale 2008 r., i wyniósł on wówczas 6,8 proc.. Pierwszy kwartał 2009 r. gospodarka odczuła spadkiem tempa wzrostu (6,1 proc) – stanowiącym najniższe od 1992 r. notowanie kwartalne.³³

Wielkowymiarowa filiacja eksportowa ChRL ma związek z prowadzoną przez rząd, strategią upowszechniania eksportu. Zależność wywozu towarów oraz transferu usług Państwa Środka do PKB w 2007 r. wyniosła 35 proc. We wrześniu tempo wzrostu, oscylowało w granicach 25 proc., z kolei w listopadzie, spadło do poziomu 22,8 proc. (spadek o 2,2 pkt. procentowe), obniżając przy tym wzrost PKB o 3 proc. Nadmierne inwestycje, mające miejsce na terenie Chińskiej Republiki Ludowej, przełożyły się na znaczny potencjał produkcyjny, a przez to silne uzależnienie Chin od eksportu. Wkład inwestycyjny w środki trwałe (FAI) w 2007 r. oraz eksport netto względem przyrostu PKB, wyniósł wówczas powyżej 60 proc., stanowiąc tym samym, wysoką rangę napędzającą chiński wzrost w ujęciu makroekonomicznym. Przyrost stóp inwestycyjnych od 2001 r., skorelowany był ze zwyżką FAI względem wzrostu PKB. Zrównoważony rozwój ChRL nie zaistniał, czego bezpośrednią przyczyną było wyższe tempo rozwoju FAI względem pozostałych komponentów popytu. W związku z problematycznymi dla rządu nadwyżkami mocy w 2004 r., próbowano zatrzymać stale powstające inwestycje. Miało to miejsce m.in. w odniesieniu do produkcji stali, którą Chiny produkowały w ilości 400 ton rocznie. Ograniczono wówczas rozkwit przemysłu stalowego z obawy przed nadwyżką mocy produkcyjnej. Ze względu na silny popyt eksportowy stopu, w 2007 r. dostrzeżono wzrost do przeszło 600 milionów ton wyprodukowanej stali. Przełożyło się to na podniesienie stopy popytu przy degeneracji stopy inflacji. W efekcie światowego kryzysu, w trzecim oraz czwartym kwartale 2008 r., popyt eksportowy przeszedł załamanie co gwałtownie zmieniło inflację w deflację.³⁴

Bank Centralny Chińskiej Republiki Ludowej (chin. trad. 中國人民銀行, PBCh) pod koniec 2008 r., był w posiadaniu rezerw walutowych w postaci obligacji skarbowych denominowanych w USD o wartości 1,95 bln USD. Pogłębiająca się na terenie USA – stagnacja, doprowadziła do erozji globalnej siły nabywczej, wymuszając na rządzących realizację strategii prowadzącej do odroczenia lub całkowitego uchylenia polityki strukturalnej, mającej na celu odbudowę chińskiej gospodarki przy pomocy spotęgowania sprężystości systemu kursowego CNY (skrót od ang. Chinese yuan)³⁵ Kryzys wymusił na rządzie, wdrożenia pakietu stymulacyjnego w wysokości 4 bln CNY (14 proc. PKB 2008 r.) na kolejne lata: 2009 i 2010.³⁶

Światowe rynki finansowe, funkcjonujące w mechanizmie naczyń połączonych, obejmują swoim zasięgiem wszystkie kraje na terenie całego świata.³⁷ Relatywnie rozległy pluralizm polityki makroekonomicznej, skoncentrowanej w rękach przewodniczącego Chińskiej Republiki Ludowej – Xi Jinpinga (chiń. upr. 习近平, w latach od 2008 do 2013 wiceprzewodniczącego ChRL) w odpowiedzi na kryzys finansowy z 2008 r. oraz wywołane nim, konsekwencje gospodarcze dla Państwa Środka, doprowadził do rozległych transformacji, mających na celu unormowania rynków finansowych za pośrednictwem skupienia ich nadzoru w skonsolidowanych instytucjach.³⁸ Efektem globalnego kryzysu finansowego (2007-2009), było powstania szeregu ogólnoświatowych następstw w postaci: upadku instytucji finansowych, załamań giełdowych oraz recesji gospodarczych, które swoim zasięgiem dotknęły funkcjonujące po drugiej stronie globu – Państwo Środka. Chińska Republika Ludowa, mimo zachowania względnie wysokiego wskaźnika rozwoju gospodarczego (zob. tabela nr 1) w sposób znaczny, odczuła następstwa kryzysu, upowszechniającego się wieloma kanałami, w tym głównie finansowymi.³⁹

Tabela 7. Wskaźnik rozwoju ChRL w latach 2005-2010

Współcześnie jednym z najistotniejszych celów gospodarczych dla Chińskiej Republiki Ludowej, jest zmiana wizerunku państwa jako fabryki dla koncernów ze świata zachodniego na rzecz innowacyjnego oraz niezależnego producenta, oferującego globalnie własne produkty. Rząd ChRL przekształca obecnie powszechnie znaną etykietę “Made in China” (używaną czasem jako “Made in PRC”), odnoszącą się do produktów co do których chińscy przedsiębiorcy nie posiadają praw własności intelektualnej na rzecz “Created in China” – artykułów marek krajowych. Podczas gdy gros klasycznej produkcji przemysłowych, ma swoje źródło w państwach azjatyckich (Chinach oraz Indiach), większość produktów branży kreatywnej wciąż wytwarzanych jest w krajach świata zachodniego. Wyjątek stanowi branża gier komputerowych, produkowanych w stosunkowo równej mierze na kontynentach: Ameryki Północnej, Azji oraz Europy. Problematyką dla krajów azjatyckich w kontekście przemysłów kreatywnych, są m.in: wspomniana wcześniej ochrona praw własności intelektualnych, niska podstawa opodatkowania oraz umiarkowana pomoc publiczna.⁴⁰

Ekonomiczny charakter każdego z podsektorów formujących branżę kreatywną, jak również wielokierunkowe współzależności występujące z gałęziami przemysłu, definiowane przez ich rangę w kontekście szacunków statystycznych, charakteryzują udział branży kreatywnej w ekspansji gospodarczej.⁴¹ Lisa De Propris (Profesor Regionalnego Rozwoju Gospodarczego na Birmingham University),⁴² reprezentuje pogląd według którego, branża kreatywna wykazuje różną rangę w sumarycznym oszacowaniu statystycznym. Urozmaicone współzależności z tradycyjnymi gałęziami przemysłu, jak również ekonomiczne ukierunkowanie rozmaitych podsektorów tejże branży, pozwala na poparcie tezy De Propris. Przyspieszony wzrost w dobie przed kryzysowej, ma w jej ocenie, realne oddziaływanie na szybszą odbudowę w okresie pokryzysowym. Przykładem na poparcie ww. tezy jest sytuacja branży oprogramowania, e-wydawnictw oraz gier komputerowych, w okresie przed recesją w Wielkiej Brytanii. Branże te rozwijały się wówczas przeciętnie o 5,5 proc., co oznaczało przeszło dwukrotnie szybszy wzrost niż uśrednione tempo dla całej branży kreatywnej. Zaktualizowane dane statystyczne dowodzą, iż w okresie pierwszego roku, po kryzysie, ww. sektory, dokonały odbudowy w szybszym tempie.⁴³ Ponadto raport międzynarodowego koncernu doradczego Ernst & Young (EY) wykazał wzrost zatrudnienia w branży kreatywnej w okresie recesji (2008-2012) o 0,7 proc. rocznie przy spadku ogólnego zatrudnienia na terenie Unii Europejskiej o 0,7 proc.⁴⁴

Pierwsze sukcesy wydawnicze, założonej w 1994 r. przez Michała Kicińskiego oraz Marcina Iwińskiego, spółki dystrybuującej gry komputerowe zagranicznych producentów, wśród których znaleźli się: Blizzard Entertainment, Inc., Blue Byte Software, Acclaim Interplay, Psygnosis czy American Laser Games (obecnie HeR Interactive) – CDP.pl (nazwa utworzona prawdopodobnie na kanwie rosnącej popularności spółek dot-comowych), doprowadziły do jej szybkiego, rynkowego umocnienia oraz pierwszych w Polsce, publikacji gier komputerowych zarówno z przetłumaczonymi opakowaniami, jak również instrukcjami.⁴⁵ W 1997 r. CD Projekt wprowadził na rynek grę przygodową studia 7th Level “Ace Ventura” w której głosu użyczyli m.in. Zbigniew Borek, Mariusz Leszczyński, Ryszard Olesiński, Dorota Chotecka-Pazura czy Aleksandra Rojewska⁴⁶ (Należy przy tym nadmienić, że inną polską firmą, która kilka miesięcy przed premierą “Ace Ventura”, wprowadziła do polskich sklepów, pierwszą zdubbingowaną grę, była należąca do holdingu Optimus, spółka Optimus-Bis. Były to “Podwójne kłopoty Buda Tuckera” (ang. Bud Tucker in Double Trouble), wyprodukowane przez Merit Studios).⁴⁷

Kolejnym poważnym krokiem dla rozwoju CD Projekt, była sprzedaż w ilości 100 tys. egzemplarzy, zlokalizowanej w Polsce gry “Baldur’s Gate”, w której głosu użyczyli: Piotr Fronczewski, Marian Opania, Wiktor zborowski, Jan Kobuszewski oraz Krzysztof Kowalewski.⁴⁸ W 2002 r. zarejestrowana została kolejna spółka – CD Projekt Red Sp. z o.o., która we wrześniu 2003 r. rozpoczęła pracę nad grą komputerową Wiedźmin (ang. The Witcher), pochłaniającą 20 mln PLN i angażującą do jej utworzenia blisko 100 osób. Ostatecznie produkt został wydany 26 października 2007 r., sprzedając się w 35 tys. kopii, w przeciągu zaledwie trzech pierwszych dni od daty premiery oraz ok. miliona egzemplarzy w przeciągu roku.⁴⁹ Wiedźmin otrzymał przeszło 100 nagród na całym świecie, a jego ostateczny wynik sprzedaży oscylował w granicach ok. 2 mln egzemplarzy.⁵⁰ Marcin Iwiński oraz Michał Kiciński, zaczeli przymierzać się do wprowadzenia spółki na Warszawską Giełdę Papierów Wartościowych, rozbudowę zarówno studia, jak również kolejnej spółki, zajmującej się dystrybucją gier na terenie Polski, Czech oraz Węgier, a ponadto wyprodukowania konsolowej wersji gry przy współpracy z francuskim studiem WideScreen Games.

Globalny kryzys finansowy 2007-2009, znacząco wpłynął na przychody generowane przez dystrybutorów gier komputerowych, odciskając w znacznej mierze swoje piętno na polskiej spółce, a ponadto doprowadził do jej restrukturyzacji w wyniku której, ok. 50 proc. pracowników CD Projekt Red zostało zwolnionych. W następstwie regresji, zamknięto oddziały spółki na Węgrzech oraz w Czechach, sprzedano firmę prowadzącą dystrybucję za pośrednictwem poczty i kurierów oraz zrezygnowano z projektu konsolowego wydania gry (realizowanego na silniku DaVinci, zapewniającego lepszą wizualnie jakość rozgrywki, nowy system walki oraz większą ilość animacji),⁵¹ noszącego roboczą nazwę “Wiedźmin: Powrót Białego Wilka” (ang. The Witcher: Rise of the White Wolf). Prace nad konsolowym wydaniem produktu, zostały zaniechane głównie ze względu na dotykające WideScreen Games silne znamiona kryzysu, o których francuska spółka przez dłuższy czas nie informowała zarządu CD Projekt, przez co nieustannie opóźniała proces produkcji, starając się zataić faktyczną sytuację, związaną z postępami pracy nad wydaniem gry.⁵² Prace związane z kolejną częścią przygód Geralta z Rivii (Wiedźmin 2: Zabójcy królów, ang. The Witcher 2: Assassins of Kings) nie ominęły wpływu globalnej recesji. Załamanie gospodarcze, doprowadziło do zmniejszonych przychodów grupy CD Projekt ze 149 mln PLN w 2008 r. do, ok. 80 mln PLN. Przeprowadzono ponadto kolejną redukcję pracowników z 340 do 220 osób. Ostatecznie mierząca się z problemami finansowymi, spółka CD Projekt, postanowiła wejść w alians z konglomeratem Agora S.A., któremu zaoferowała status współproducenta w zamian za wsparcie finansowe (CD Projekt powierzył Agorze weksle o łącznej wartości 6,33 mln PLN).⁵³

W 2009 r. jeden z najbardziej opiniotwórczych portali biznesowych – Forsal.pl, szacował straty dystrybutorów oraz producentów gier w Polsce na 20-40 proc. (spadek z ok. 600 mln PLN wartości branży do ok. 360 mln. PLN). Format finansowy rynku gier komputerowych w Polsce w latach 2006-2009, ilustruje wykres nr 5. Spadek zatrudnienia w firmach z branży “gamingowej” miał miejsce zarówno w kraju, jak również na terenie państw zachodnich. Zarząd CD Projekt Red Sp. z o.o. dążąc do ratowania kryzysowej sytuacji spółki, podjął decyzję o sporządzeniu listu intencyjnego z notowaną na giełdzie firmą Optimus S.A., która miała przekazać holdingowi CD Projektowi (wycenianego wówczas na 63 mln. PLN) 50 proc. swoich udziałów. Wzrost ożywienia rynku gier komputerowych, po raz pierwszy odnotowano we wrześniu 2009 r. PricewaterhouseCoopers (PwC) szacował wówczas europejski rynek segmentu gier na łączną wartość ok. 11,4 mld USD, z kolei amerykański na 10 mld USD, przy średnim wzroście ponad 10 proc. w każdym kolejnym roku.⁵⁴

Wykres 5. Wartość rynku gier komputerowych w Polsce w latach 2006-2009

W 2006 r. wartość polskiego rynku gier komputerowych, wynosiła 154 mln PLN, w kolejnym, 2007 r. – 244 mln. PLN. W 2009 r. dziennikarz Rzeczpospolitej – Tomasz Boguszewicz, wskazał 2008 r. jako przełomowy w sprzedaży konsol do gier wideo. W tamtym okresie, ich sprzedaż była dwukrotnie większa w stosunku do roku poprzedniego. Udział konsol w rynku gier wideo w Polsce w latach: 2008-2010 ilustruje wykres nr 2.⁵⁵ Według danych przekazanych dziennikarzowi przez Sony Computer Entertainment Poland, 18 tys. egzemplarzy konsol spółki Sony, zostało sprzedanych w 2007 r. z kolei w 2008 r. ich liczba wynosiła już 57,3 tys. Ponadto przenośna konsola Sony PlayStation Portable (PSP) w 2007 r. , sprzedana została w 23,8 tys. egzemplarzy, przy 57 tys. w 2008 r.⁵⁶

Wykres 6. Udział konsol w rynku gier wideo w Polsce w latach: 2008-2010

Pomimo 10-procentowego, listopadowego wzrostu sprzedaży gier komputerowych notowanego w 2008 r. na terenie USA w stosunku do roku poprzedniego, 10 grudnia 2008 r. globalny lider w dziedzinie interaktywnej rozrywki cyfrowej, amerykański producent oraz wydawca gier – Electronic Arts (EA)⁵⁷ wydał komunikat, w którym poinformował o niższych, niż oczekiwano wynikach finansowych. Pisano w nim m.in. o przypuszczalnych stratach czołowych produkcji studia: „Rock Band”, „Need for Speed Undercover” oraz „Mirror’s Edge”, podkreślając jednocześnie pozytywny wynik sprzedaży tytułów: „Left 4 Dead” oraz „Dead Space”. Strategią firmy na 2009 r. było konsekwentne ograniczenie wydatków związanych z produkcją oraz koncentracja uwagi na obszarze promocji i marketingu najbardziej rokujących produkcji. Również na początku grudnia tego samego roku, japoński koncern Sony Corporation, ogłosił masową redukcję etatów, prowadzącą do zwolnienia łącznie ok. 8 tys. pracowników. Raporty korporacji (stworzone m.in. przy wykorzystaniu ankiet), wykazały wysokie prawdopodobieństwo spadku sprzedaży gier konsolowych w pierwszych miesiącach 2009 r.⁵⁸

Pęknięcie pompowanej od lat 90-tych, bańki internetowej doprowadziło do szeregu bankructw znacznej części spółek dot-comowych, funkcjonujących na rynku od 1996 r. Następstwem tego wydarzenia, były masowe zwolnienia tysięcy wysoko wykwalifikowanych pracowników technologicznych oraz liczonych w milionach, straty inwestycyjne. W przeciągu 20 lat po wybuchu bańki, doszło do wielu zmian w podejściu do nowej gospodarki. Wprowadzono bardziej zasadnicze przepisy dot. ujawniania informacji finansowych, mających na celu ochronę inwestorów. Po latach, sektor technologiczny zregenerował się po upadku, stanowiąc 25 proc. indeksu S&P 500.

Globalny kryzys finansowy (2007-2009), pomimo znacznie większego pola rażenia, odzwierciedlał w pewnych obszarach bańkę dotcomów. Na terenie Stanów Zjednoczonych, majątek netto gospodarstw domowych obniżył się o 17,3 proc., realny PKB spadł o 4,3 proc., z kolei stopa bezrobocia osiągnęła najwyższy poziom 10 proc. Duża ilość gospodarek rozwijających się oraz rozwiniętych, została poważnie dotknięta skutkami recesji (niektóre kraje lepiej zniosły jej skutki, wśród nich znalazły się: Chiny, Indie czy Indonezja), podobna sytuacja miała miejsce w przypadku dot-com bubble. Wielka Recesja wywarła silny wpływ na szeroką gamę sektorów, jednocześnie pozostawiając inne bez poważniejszego uszczerbku. W styczniu 2009 r. prof. socjologii na Hertie School oraz pracownik naukowy University of California, Los Angeles (UCLA), Luskin School of Public Affairs – Helmut K. Anheier w jednym ze swoim artykułów naukowych dot. sytuacji organizacji non-profit o profilu artystycznym i kreatywnym w kontekście globalnego kryzysu finansowego, uznał że “Kryzys oferuje być może tyle samo pod względem możliwości, co pod względem wyzwań. Doprowadził do upadku niektórych organizacji i powstania innych, niektóre dzięki niemu zyskają na znaczeniu, z kolei inne staną się z czasem mniej istotne, a nawet mogą całkowicie zniknąć”. Utrzymanie organizacji sektora kreatywnego (prywatnego oraz pozarządowego) w okresie spowolnienia gospodarczego, stanowiącego efekt ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego, wymagało aktywnej postawy realizowanej przy udziale innowacji w kontekście do aktywów, biznesu oraz marek.⁵⁹ Ostatecznie zarówno gospodarka USA, jak również innych krajów – odbudowała się na skutek serii reform regulacyjnych, skutkujących poprawą odporności współczesnych systemów finansowych, przygotowując je na przyszłe zagrożenia kryzysowe.⁶⁰

Wstęp – Źródła i rodzaje kryzysów finansowych
Część 1. – Geneza powstania bańki internetowej
Część 2. – Skutki wybuchu bańki oraz jej oddziaływanie na przemysł kreatywny
Część 3. – Bańka internetowa a Globalny Kryzys Finansowy (2007-2009)

Michał Tyszkiewicz →